Climate Action Network (CAN) — 130 ta mamlakatda o‘z faoliyatini olib borayotgan va 1900 nodavlat notijorat tashkilotlarni o‘zida mujassam etgan xalqaro tarmoqdir. Uning asosiy maqsadi hukumatlar va alohida shaxslarning faoliyatlarini iqlim o‘zgarishini ekologik barqaror darajagacha cheklashdan iborat.
CAN doirasida uning mintaqaviy bo‘limi faoliyat yuritib, u iqlim inqiroziga qarshi kurashga o‘zining faol hissasini qo‘shib kelmoqda. Olga Boyko Climate Action Network mintaqaviy bo‘limining koordinatori bo‘lib, iqlim siyosati sohasida ko‘p yillik tajribaga ega.
Olga Boyko iqlim o’zgarishi va energetika siyosati sohasida taniqli mutaxassis. U mintaqadagi iqlim o‘zgarishining o‘ziga xos xususiyatlari va muammolari haqida chuqur bilimga ega, bu esa unga CAN EECCA faoliyatini samarali boshqarish imkonini beradi. Uning rahbarligida tarmoq iqlim bo’yicha ulkan maqsadlarga erishish va mintaqada barqaror rivojlanishni ta’minlash uchun faol harakat qilib, iqlim masalalari bo’yicha fuqarolik jamiyati pozitsiyalarini shakllantirishda muhim rol o’ynaydi.
Bugungi kunda Olga Boyko rahbarligidagi tarmoq (CAN EECCA) Sharqiy Yevropa, Kavkaz va Markaziy Osiyoda iqlim bo’yicha kun tartibini ilgari surishda muhim rol o’ynaydi. Tahlil, targ’ibot, fuqarolik ishtirokini qo’llab-quvvatlash va barqaror energiyaga o’tishga ko’maklashish bo’yicha faol faoliyati orqali CAN EECCA mintaqa uchun yanada barqaror va adolatli kelajak sari harakat qilishda yordam beradi. CAN EECCA ishi iqlim o’zgarishiga qarshi kurash bo’yicha global sa’y-harakatlarning muhim elementi bo’lib, fuqarolik jamiyati hukumat siyosati va harakatlariga qanday samarali ta’sir ko’rsatishi mumkinligini ko’rsatadi.
Iqlim bo‘yicha harakatlar tarmog‘i – Sharqiy Yevropa, Kavkaz va Markaziy Osiyo bo‘yicha koordinatori Olga Boyko uning faoliyati haqida so‘zlab berdi.
-Olga, aytingchi, bu tarmoq qachon paydo bo’lgan va u kattaroq tarmoy tarkibiga kiradimi?
–Iqlim bo’yicha harakatlar tarmog’i – Sharqiy Yevropa, Kavkaz va Markaziy Osiyo – bu iqlim inqirozining oldini olish va uning oqibatlariga moslashishga qaratilgan 50 dan ortiq NNTlarni birlashtirgan tarmoq. U 2008 yilda o‘z faoliyatini boshlab, global tarmoqning mintaqaviy bo’linmasidir. Bizning mintaqaviy tarmog’imiz nodavlat notijorat tashkilotlari vakillari BMTning iqlim bo’yicha muzokaralarining natijalariga ta’sir o’tkazish va jamoatchilik darajasida o’z pozitsiyalarini shakllantirish uchun harakat qilishganida, soha bo‘yicha yetarlicha bilimlari yo’qligini anglab etishgan. Natijada btirlashish fikri paydo bo‘lib, maz mazkur tarmoq vujudga keldi. Asosiy iqlim bo’yicha harakatlar tarmog’i esa 1992 yilda Rio konventsiyasi imzolangach, COP o’tkazila boshlagan 1989 yildan beri mavjud.
BMTning iqlim o‘zgarishi bo‘yicha birinchi konferensiyasi (COP1) 1995 yilda Berlinda bo‘lib o‘tdi. Keyin har yili dunyoning turli mamlakatlarida iqlim bo’yicha konferentsiyalar o’tkazila boshlandi. Anjumanlarda fuqarolik jamiyati vakillari ham ishtirok etishdi. Ular o’z mamlakatlari delegatlariga yanada ulug’vor qarorlar qabul qilishlariga yordam berishlari uchun ularda konsolidatsiyalangan pozitsiya va axborot almashinuvi yo’qligini tushunishdi. Ushbu tarmoq 30 yil oldin axborot almashish va qarorlarga ta’sir ko‘rsatish maqsadida tashkil etildi.
-Yil sayin tarmoq kengayib bormoqda, shu vait ichida tarmoq ovozini hukumat vakillari eshitdimi?
-Aʼzolarimiz koʻpincha oʻz yurtida hukumat aʼzolari bilan uchrashish, oʻz faoliyati, muammolari haqida gapirish baʼzan juda qiyin bshlishini aytishadi. COP – bu ko’pincha norasmiy sharoitda siz o’z qarorlaringizni hukumatingizga etkazishingiz, shuningdek, turli mamlakatlar va mintaqalardan vazirlar, deputatlar, ekspertlar bilan uchrashishingiz mumkin bo’lgan joy. Ko’pgina siyosiy va strategik qarorlar faqat bitta davlatga bog’liq emas va bu kabi konferentsiyalar ularni birlashtirish va amalga oshirish imkoniyatini beradi. Biz uzoq vaqtdan beri aʼzolarimizdan birining Lotin Amerikasi, Afrika va Osiyoni oʻz ichiga olgan Iqlim boʻyicha zaif mamlakatlar hukumatlararo guruhga qoʻshilishini xohlaymiz. Ilgari Markaziy Osiyo davlatlari iqlim o’zgarishining salbiy oqibatlarini allaqachon his qilgan bo’lsada global tarmoqqa mintaqamizdan yoki Kavkaz davlatlaridan bironta ham davlat a’zo emas edi.
Mening taklifim Qirg‘iziston delegatsiyasini 2021 yilda Kotibiyat bilan uchrashishga taklif qilish yoki balki mamlakatning Forumdagi ishtirokini muhokama qilish edi. Ikki yildan keyin ular tarmoqqa qabul qilindi. Darhaqiqat, nodavlat notijorat tashkilotlari o‘zlarining barcha ulkan rejalarini amalga oshirish yo‘llarini izlay boshlashdi. Jamoat tashkilotlari qo’shimcha manfaatdor tomonlar sifatida o’z muammolarini muhokama qilish va o’zlarini qayerda namoyon etish bo‘yicha ma’lumotga emas edilar. Bir qarashda, har bir mamlakatning kichik nodavlat tashkiloti bizning kontekstimiz unchalik global emas deb o’ylashingiz mumkin, lekin SOR singari ulkan anjumanlarga kelganingizda,kimdir bu yerda o‘ziga hamkor qid iradi, kimd ir muammolari va yuiuqlari bilan bo‘lishgisi keladi, kimdir anjumanda faolligini ko‘rsatadi. Ammo eng asosiysi bu yerda sizni eshitishadi. Agar izlanish, sheriklikka intilish, ko‘plab manfaatdor tomonlar ishtirokida muloqot bo‘lmasa, mamlakat o‘z muammolari bilan yolg‘iz qolishi mumkin.
– CAN EECCA faoliyatining asosiy yo’nalishlari haqida gapirib bersangiz?
-Ho‘sh bizning asosiy vazifalarimiz nimalardan iborat? Birinchi navbatda, iqlim siyosatining tahlili va monitoringi. CAN EECCA mintaqadagi mamlakatlarning Milliy iqlim rejalarini (NDC) tahlil qiladi, ularning Parij kelishuvi maqsadlari va ilmiy asoslangan talablarga muvofiqligini baholaydi. Tashkilot milliy darajada iqlim strategiyalari va siyosatlarining amalga oshirilishini nazorat qiladi, kamchiliklarni aniqlaydi va ularni takomillashtirish bo’yicha tavsiyalar beradi. CAN EECCA, shuningdek, iqlim loyihasini moliyalashtirish va ajratilgan mablag’lardan foydalanish samaradorligini nazorat qiladi.
CAN EECCA issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish, qayta tiklanadigan energiya manbalariga o’tish va energiya samaradorligini oshirish kabi yanada ulug’vor iqlim maqsadlariga bo’lgan ehtiyojni faol ravishda qo’llab-quvvatlaydi. Tashkilot jamoatchilik va siyosatchilar o’rtasida iqlim o’zgarishiga qarshi kurashni jadallashtirish zarurligi to’g’risida xabardorlikni oshirishga qaratilgan kampaniya va aksiyalarni tashkil qiladi.
Bundan tashqari, tashkilot quyosh, shamol va gidroenergetika kabi qayta tiklanadigan energiya manbalarini rivojlantirishga ko’maklashadi va qazib olinadigan yoqilg’idan voz kechishni, iqtisodiyotning turli sohalarida energiya tejash va energiya samaradorligini oshirish tashabbuslarini qo’llab-quvvatlaydi. Eng muhimi, biz iqlim bo’yicha qarorlar qabul qilish jarayonida fuqarolik jamiyatining ishtirokini qo’llab-quvvatlaymiz.
Sharqiy Evropa, Kavkaz va Markaziy Osiyo mintaqasi iqlim siyosatini amalga oshirishda alohida yondashuvni talab qiluvchi o’ziga xos xususiyatlar bilan ajralib turadi. Bu qazib olinadigan yoqilg’iga iqtisodiy qaramlikdir. Mintaqadagi ko’plab mamlakatlar qazib olinadigan yoqilg’i eksportiga qattiq qaram bo’lib, barqaror energiyaga o’tishni qiyinlashtiradi. Mintaqadagi ko‘plab mamlakatlarda fuqarolik jamiyatining siyosiy jarayonlarda ishtirok etish imkoniyatlari cheklangan. Iqlim loyihalarini moliyalashtirishning etishmasligi va aholining iqlim o’zgarishidan xabardorligi pastligi, geosiyosiy omillar ham mintaqadagi iqlim siyosatiga ta’sir qiladi.
– Ayting-chi, tarmoq qanday boshqariladi va u o‘zidan yuqori turgan organlarga hisobot beradimi?
– CAN EECCA boshqaruvi Sharqiy Yevropa, Kavkaz va Markaziy Osiyo mintaqasidagi ko‘plab tashkilotlar va faollar faoliyatini muvofiqlashtirish imkonini beruvchi murakkab, ammo samarali mexanizmdir. Markazsizlashtirish, kollegiallik, ishtirok etish, shaffoflik va konsensusga erishish CAN EECCA boshqaruvining asosiy tamoyillari bo’lib, uning samaradorligi va barqarorligini ta’minlaydi.
JON yagona markazlashtirilgan tashkilot emas, balki ko’plab mustaqil tashkilotlar tarmog’i ekanligini tushunish muhimdir. CAN EECCA ushbu tarmoqning hududiy filiali sifatida mintaqaning xususiyatlariga moslashtirilgan o’ziga xos boshqaruv tuzilmasiga ham ega. CAN EECCA mintaqaviy xususiyatlarni hisobga olgan holda bir necha darajalarda boshqariladi. Direktor CAN EECCA tarmog‘ining bosh ijrochi direktori hisoblanadi. U mintaqadagi tarmoq ishini umumiy boshqarish va muvofiqlashtirish uchun javobgardir. Direktor umumiy yig’ilish yoki CAN EECCA boshqaruv qo’mitasining qarori asosida tayinlanadi. Kengash CAN EECCA ning asosiy boshqaruv organi hisoblanadi. U strategik qarorlar qabul qilish va direktor va boshqa bo’limlarning ishini nazorat qilish uchun javobgardir. Boshqaruv qo’mitasi turli xil CAN EECCA a’zo tashkilotlari vakillaridan iborat bo’lib, ular rotatsiya asosida va mintaqaviy vakillikni hisobga olgan holda tanlanadi. Barcha bo’limlarning logotipi bitta, barchamiz bir xil global maqsadlar sari intilsakda, ularning mazmuni o‘zgacha. Biz yil davomida hal qilmoqchi bo’lgan iqlim o’zgarishi doirasidagi aniq taktika, mavzularni tanlashda erkinmiz. Tarmoqdagi a’zolar bir biridan uzoqlashmasligi uchun biz uchun muhim bo’lgan narsalar haqida bir-birimizni xabardor qilib turamiz.
– Tarmoq boshqaruvi qanday amalga oshiriladi?
– CAN EECCA alohida NNT bo’lib, CAN Internationalning bosh direktori Tasneem Essopdir. Tarmoq butun dunyo bo’ylab 1900 dan ortiq tabiatni muhofaza qilish, iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashayotgan nodavlat tashkilotlarni birlashtirgan. CAN International boshqaruv Kengashiga ega bo’lib, tarmoqning barcha a’zolari unga a’zo bo’lish uchun ariza topshirishlari mumkin. Uning barcha mintaqaviy tarmoqlarga yordam beradigan o’z jamoasi, Kotibiyati bor. Ular har yili Bosh Assambleyaga yig’ilishadi, u erda mintaqaviy va milliy bo’linmalari koordinatorlari faoliyatini baholash, uzoq muddatli strategiyalarni ishlab chiqish, yil uchun qaysi yo’nalishni tanlash, bir-biri bilan tanishish kabi masalalar muhokama qilinadi.
– CAN International har doim kichik grantlar ajratish orqali o‘z a’zolarini nafaqat ma’naviy, balki moddiy jihatdan ham qo‘llab-quvvatlashga harakat qiladi. Ayting-chi, CAN International kompaniyasini kim moliyalashtiradi?
– Tarmoq turli mamlakatlardagi tarmoq a’zolarining ko’magi tufayli faoliyat yuritadi. Iloji bo’lsa, biz donorlar bilan bevosita bog’lanishga va ular bilan qo’shma loyihalarni amalga oshirishga harakat qilamiz. Pulning bir qismi tarmoq a’zolarining faoliyatini qo‘llab-fuvvatlashga, ikkinchi qismi esa boshqa tarmoq a’zolarini qo’llab-quvvatlash uchun sarflanadi. Bu har qanday aniq faoliyat doirasidan tashqariga chiqish imkonini beradi. Biz donor mablag’larini jalb qilishga harakat qilamiz, bu esa mini-grantlarni berish va tarmoq a’zolarining turli xalqaro tadbirlarda ishtirok etishi uchun haq to’lash imkonini beradi. Bizda ancha rivojlangan aloqa platformalari mavjud. Hozirda Climate Action Network jamoamizda 5 kishi bor. Bular ikki tilda haftalik yangiliklar dayjestini, press-relizlar tayyorlaydigan, ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalarimizni boshqaradigan, aʼzolarimiz haqida maqolalar yozadigan kommunikatorlardir. Shuningdek, bizda tarmoq a’zolari o’z bilimlarini oshirishlari mumkin bo’lgan treninglar tashkil etuvchi loyiha menejermiz ham bor. Yaqinda biz Markaziy Osiyodagi iqlim siyosati sharhini e’lon qildik va umuman olganda, bizning kichik jamoamiz o’z hamkorlarimizni, NNTlarni trening va ma’lumot orqali turli formatdagi faoliyatga yo’naltirishga harakat qilmoqda.
-Mazmunli suhbat uchun rahmat.
Nargis Qosimova suhbatlashdi
